Korekta naświetlania

Tłumaczenie tekstu Marco Silbernagela z poprawkami Klausa Schroiffa.

Wartość naświetlania (EV)

Exposure Value jest jednostką stworzoną celem wyjaśnienia i uwspólnienia ilości światła potrzebnego do poprawnego naświetlenia zdjęcia. Ważną i podstawową rzeczą jest poprawne zrozumienie tej wartości. Krotko mówiąc, różnica 1 EV jest jednoznaczna z różnicą jednej wartości przysłony lub jednej wartości czasu.

Przykład:

Światłomierz aparatu zmierzył wartość światła i proponuje przysłonę f/8, i czas 1/125s.

Jeśli korekta ma wynosić +1 EV, oznacza to powinniśmy otworzyć przysłonę o jedną wartość (do 5,6) lub przedłużyć czas o jedną wartość (do 1/60s). Należy zwrócić uwagę, iż wiele nowoczesnych aparatów umożliwia korzystanie z wartość połówkowych czasu i przysłony. Otwarcie przysłony do wartości 6,7 przy czasie 1/125s czy też przedłużenie czasu do 1/90s da nam korekcję +0,5 EV. Korzystając z ręcznej korekcji należy wiedzieć, czy nasz aparat umożliwia nam zmianę przysłony i czasu o pełne czy też połówkowe wartości.

Jednoczesna zmiana wielkości przysłony z f/8 do f/5,6, jednocześnie z przedłużeniem czasu do 1/60s (z 1/125s) spowoduje korektę +2 EV.

Obecnie niewiele lustrzanek umożliwia korektę tylko o pełne wartości EV, standardem jest możliwość korekty o 1/2 stopnia, choć niektóre aparaty z górnej półki umożliwiają korektę o skoku 1/3 EV. Kiedyś, kiedy aparaty nie miały wbudowanych światłomierzy (tak, tak, były kiedyś takie...) fotografowie używali zewnętrznych światłomierzy podających natężenia światła w jednostkach EV, np. 6 EV, przy założeniu że 0 EV oznacza taką sytuację, w której aby uzyskać poprawnie naświetlone zdjęcie należało by film 21DIN/100 ASA naświetlać przez 1 sek. Przy przysłonie f/1,0.

Trzy najważniejsze programy umożliwiające automatyczne poprawne naświetlenie

• Program (P) - aparat sugeruje kombinacje czasu i przysłony w oparciu o ogniskową obiektywu, jasność tła, wielkość obiektu, jego ruch, lub brak ruchu. Niektóre sprytniejsze aparaty umożliwiają przesuniecie shift programu (zmianę na inną kombinację czasu i przysłony. Wartość naświetlenia (EV) pozostaje niezmieniona). Program P bez możliwości przesunięcia nie może być używany do niczego innego, jak tylko popatrz i strzel - program z shiftem jest całkiem niezły do ogólnych zastosowań.
• Priorytet migawki (S) - ten program znajduje zastosowanie przede wszystkim w sytuacjach, kiedy wymagana jest określona migawka - szybka, aby zapobiec rozmazaniu poruszającego się obiektu, czy też wolna, aby obiekt był rozmazany. Aparat dba o dobranie odpowiedniej przysłony, celem poprawnego naświetlenia. Wartość naświetlenia (EV) pozostaje niezmieniona.
• Priorytet przysłony (A) - zazwyczaj jest używany celem pełnej kontroli nad głębią ostrości. Portrety czy też widoki są odpowiednim przykładem dla zastosowania tego programu. Aparat dobiera odpowiedni czas migawki, celem poprawnego naświetlenia materiału. Wartość EV pozostaje niezmieniona.

Nie ma, niestety jednoimiennego nazewnictwa dla tych programów. Tzw. zielona automatyka zwykle oznaczana jest jako P, ale oznaczenia priorytetu czasu i przysłony różnią się między poszczególnymi firmami (T, Tv, S, A, Av, itd.). Spójrz do instrukcji twojego aparatu, aby wiedzieć, jak nazywają się te programy w twoim systemie.

Korekta naświetlenia - Po co?

Światłomierz współczesnej lustrzanki mierzy natężenia światła (czasem także koloru) odbitego od sceny. Pomiar tez zwykle odbywa się przez obiektyw (TTL - Through-the-Lens). W większości wypadków jest to pomiar idealnie działający, jednakże zdarzają się sytuacje w których pomiar taki napotyka ograniczenia.

Sensory pomiaru światła są kalibrowane, aby wiernie dobrać parametry sceny, jako odbijającej 18% padającego na nią światła. Co to oznacza? Spójrz przez okno: zobaczysz kilka czerwonych samochodów, które odbijają światło jak 12% szarość, niebieskie niebo (5% szarości), dobermana babci (80% szarości), najbliższy dom z białymi ścianami (0-5% szarości), itd... Jeśli porównasz i zsumujesz te wszystkie odcienie, dojdziesz do wniosku, że całość tej sceny można zastąpić uśrednioną wartością odbicia światła od około 18% szarości. Jeśli uśredniona wartość jest inna - zaczynają się schody. To jest powód dla którego tryby pomiaru światła współczesnego aparatu np. wielosegmentowy, czy matrycowy starają się potraktować obszary sceny jako odbijające światło w 18%, czasem z miernym efektem. Krótko sprawę ujmując aparat traktuje obiekt jakby był on szary i jako średnioszary i tak też próbuje go zapisać na kliszy. Jeśli w fotografowanej scenie występują wyraźne światła i cienie najlepiej punktowo zmierzyć jedne i drugie i wyciągnąć odpowiednią średnią. Spójrz na kwadraty poniżej, wszystkie odbijają 18% światła - aparat widzi je tak samo:

To całkiem zaskakujące, że te kolory są tak ciemne, nieprawdaż?

Weź też pod uwagę, że niektóre sensory odróżniają kolory z preferencyjnym traktowaniem niektórych, np. mogą odbierać odbicie od czerwonych powierzchni jako znacznie bardziej intensywne niż od niebieskich. Robiąc zdjęcia czy slajdy w kolorze nie robi to wielkiej różnicy, jednakże należy zachować ostrożność przy używaniu kolorowych filtrów do fotografii czarno-białej. (Np. EOS 5 jest ślepy na czerwony kolor i czarno-białe zdjęcia z czerwonym filtrem są prześwietlone. Najprościej w takiej sytuacji zmierzyć światło bez filtra i wprowadzić ręcznie korektę o wartość filtra).

Korekta - Kiedy?

Jeśli posiadamy tylko pomiar centralnie ważony (Zenit, Praktika, Yashica) albo nie możemy zmierzyć światła punktowo z jakiegokolwiek innego powodu w scenie z uśrednionym odbiciem światła innym niż 18% (bardzo jasne - plaża w słońcu, bardzo ciemne - las) w rezultacie możemy otrzymać prześwietlone lub niedoświetlone zdjęcie. W takiej sytuacji ręczna korekta jest niezbędna.

Tabela z typową korekcją w trudnych sytuacjach oświetleniowych

 

 

Prawidłowa wartość korekty

Wybór właściwej wartości korekty naświetlenia jest sztuką, i właściwie może być oparty tylko na doświadczeniu. Powaga problemu zależy też w dużym stopniu od typu filmu. Slajdy są bardzo czułe na dokładność naświetlenia, różnica +/- 1 EV daje mocno widoczne efekty, podczas kiedy negatywy są o wiele bardziej tolerancyjne. Błędy w naświetleniu negatywu do +/-2 EV mogą być bez problemu w labie skorygowane do prawidłowego naświetlenia. Mimo to tworzenie nastroju i malowanie światłem jest bardzo trudne - przede wszystkim dlatego, że lab, jak walec dąży do uzyskania zdjęć 18% szarości, rozjaśniając te za ciemne - np. nocne zdjęcia, które powinny być czarne do pięknej szarości, i przyciemniając te za jasne - np. high key blondynki w białej bluzce do poprawnej szarości.

Oto kilka wskazówek do zastosowania w trudnych sytuacjach, opartych na normalnym, centralnie ważonym pomiarze światła. (nie stosować przy pomiarze matrycowym lub punktowym).

• Jasne sceny w słoneczny dzień 0 do +3 EV,
• Śnieg lub świecąca tafla wody +2/3 do +3 EV,
• Makro jasnych obiektów +1/3 do +1.2/3 EV,
• Świt 0 do +2 EV,
• Widok z dużą ilością cieni lub bezpośrednim oświetleniem -2/3 do 0 EV,
• Stare parowozy (czarne) - 1.2/3 do -2/3 EV.

Niektóre aparaty pokazują dziesiętną wartość korekty na wyświetlaczu i w wizjerze. Są one odpowiednie do następujących wartości EV:

Sytuacja bez pomysłu i zasad - spróbuj braketingu.

Zwykle ustalenie kierunku korekty (+ czy -) jest bardzo łatwe, trudność natomiast sprawia ustalenie wartości. Biorąc jako przykład zachód słońca - znalezienie właściwych parametrów naświetlenia wymaga pewnego doświadczenia i niezłym wyjściem w tej sytuacji jest wykonanie kilku zdjęć z różnymi EV, aby przekonać się, które z nich najlepiej oddaje nastrój.

Można tego dokonać ręcznie, albo trochę szybciej i wygodniej, przez autobraketing aparatu (jeśli posiada taką funkcję). ABC (Auto Bracketing Control) czy też AEB (Auto Exposure Bracketing) jest wodotryskiem często występującym w aparatach średniej i wyższej klasy. Zwykle wystarczy wybrać kombinację przysłony i czasu, a aparat sam zatroszczy się o wykonanie 3, 5 lub 7 zdjęć z różnymi EV. (5 zdjęć przy zdefiniowanym kroku 0,5 EV to: -1, -0,5, 0, +0,5, +1 EV).

Tak wiele rzeczy dzieje się wokół nas tylko jeden raz, i lepiej czasem zainwestować w film, na którym większość zdjęć zużyjemy poprzez braketing, uzyskując scenę o którą nam chodziło, zamiast zniszczyć jedną klatkę, robiąc zdjęcie z niewłaściwymi parametrami.

Światło zastane

Noc czy światło zastane zwykle są bardzo kontrastowe, w fotografowanej scenie występują zarówno głębokie cienie, jak też plamy, czy nawet źródła światła. Powoduje to wielokrotnie zafałszowanie pomiaru światła, ponieważ pomiar centralnie ważony jest uśrednioną próbką ze środka wizjera. Korekta naświetlenia jest tutaj sprawą utrudnioną i często dobre zdjęcia w tych warunkach wynikają przede wszystkim z doświadczenia fotografującego.

Korzystając z filmu ISO 100 i przysłony f/2 z dużym prawdopodobieństwem wykonania dobrego zdjęcia możemy korzystać z czasów migawki:

• Teatr, stadion piłkarski (reflektory): 1/60s
• Cyrk: 1/30s
• Muzeum, dobrze oświetlona ekspozycja: 1/15s
• Wnętrza, ognisko: 1/8s
• Światło świecy, choinka: 1/4s
• Ulica nocą: 2s
• Śnieżny krajobraz przy pełni księżyca: 10s
• Bezśnieżny krajobraz przy pełni księżyca: 20s

Tłumaczenie i opracowanie: Marcin Koszowski